Program JSF został zainicjowany w celu zbudowania maszyny zdolnej zastąpić wiele typów samolotów, co ma doprowadzić do redukcji kosztów ich produkcji i utrzymania. Docelowo mają powstać trzy wersje F-35, w których 80% elementów konstrukcyjnych będzie identycznych, a pozostałe 20% będą stanowić dedykowane systemy, przystosowujące maszynę do pełnienia określonych zadań lub działań w specyficznych warunkach.
- F-35A — samolot startujący i lądujący w sposób konwencjonalny (CTOL) przeznaczony do zastąpienia należących do amerykańskich Sił Powietrznych maszyn F-16 Fighting Falcon i A-10 Thunderbolt II. Planowane wprowadzenie maszyn do służby ma nastąpić w 2014 roku.
- F-35B — samolot krótkiego startu i pionowego lądowania STOVL mający zastąpić maszyny Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych AV-8B Harrier II i Harrier GR.7/GR.9 należące do brytyjskiego RAF-u i Royal Navy. Planowane wprowadzenie maszyn do służby w 2015 roku.
- F-35C — przeznaczony dla US Navy samolot pokładowy, który zastąpi maszyny typu F/A-18 Hornet, ale tylko wersji A/B/C/D. Planowane wprowadzenie do służby w 2015 roku.
Głównymi udziałowcami programu, którzy ponieśli większość kosztów budowy maszyny są Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Poza tym w 2006 roku jeszcze 8 państw zdecydowało się wspólnie finansować projekt i w przyszłości prawdopodobnie zakupić nową maszynę. Łącznie budżet rozwoju myśliwca ocenia się na 40 miliardów dolarów, z czego większość stanowią środki amerykańskie. Tylko USA planuje zakupić 2443 F-35 wszystkich wersji, na co przeznaczy 382 mld USD, kraje partnerskie wyraziły chęć zakupu kolejnych 800-900 maszyn, w tym Wielka Brytania - 138, Włochy - 131, Turcja - 116, Izrael i Singapur po 100, Holandia - 85, Australia - 72, Kanada - 65, Norwegia - 56, Dania - 48.
Rozróżniono trzy poziomy partnerstwa w projekcie. Partnerem pierwszego poziomu jest Wielka Brytania z wkładem ponad 2 miliardów dolarów, partnerem drugiego poziomu są Włochy z wkładem 1 miliarda USD i Holandia z 800 milionami USD. Partnerami trzeciego poziomu są Turcja (175 milionów USD), Australia (144 miliony USD), Norwegia (122 miliony USD), Dania (110 milionów USD) i Kanada (100 milionów USD), łącznie udział partnerów stanowi około 10% kosztów przedsięwzięcia. Poziomy partnerstwa odnoszą się głównie do wkładu finansowego, ale również mają wpływ na transfer technologii i udział firm z tych krajów w produkcji maszyn, a także na pierwszeństwo w dostawach maszyn seryjnych po zakończeniu projektu rozwojowego. Jako dodatkowi członkowie przyłączyły się do programu także Izrael i Singapur.
Niektóre państwa partnerskie wahają się, co do ostatecznej decyzji o zakupie samolotu F-35, próbując wywrzeć w ten sposób presję na Stany Zjednoczone o zwiększenie ich wkładu w produkcję i przekazanie większej liczby nowych technologii. W przeciwnym wypadku dają do zrozumienia możliwość rezygnacji z zakupu nowej wspólnej maszyny na rzecz europejskich programów rozwojowych samolotów Eurofighter Typhoon, JAS-39 Gripen i Rafale. Nie bez znaczenia jest także ciągle rosnąca cena jednostkowa oraz wieloletnie opóźnienie dostaw, co wymusza remontowanie myśliwców kupowanych w latach 80-tych.
Historia projektu
W celu opracowania nowej maszyny wybrano 16 listopada 1996 dwie firmy Lockheed Martin i Boeing. Każda z nich dostała za zadanie zaprojektowanie dwóch maszyn i zademonstrowanie konwencjonalnego startu i lądowania (CTOL), startu z lotniskowca i własności krótkiego startu i pionowego lądowania (STOVL).
Także w 1996 roku brytyjski Minister Obrony zainicjował program samolotu pokładowego przyszłości Future Carrier Borne Aircraft, który miał zastąpić Sea Harriery, oraz nowocześniejsze Harriery GR.7, jednak w styczniu 2001 wybrano wspólne rozwiązanie JSF.
26 listopada 2001 rozstrzygnięto konkurs na nową maszynę na korzyść firmy Lockheed Martin i jej X-35. Projekt Boeinga X-32 również spełnił wszystkie wymagania, ale charakteryzował się zdecydowanie gorszymi osiągami. Pierwszy F-35 w wersji dla USAF został zbudowany w Fort Worth w stanie Teksas 19 lutego 2006 roku. Po serii testów naziemnych przystąpiono do badań w locie prowadzonych w bazie Edwards w Kalifornii.
Nazwa
7 lipca 2006 Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych oficjalnie nadały X-35 nową nazwę Lightning II, honorując w ten sposób skonstruowany również przez Lockheeda myśliwiec dalekiego zasięgu okresu II wojny światowej P-38 i brytyjski myśliwiec z czasów zimnej wojny English Electric Lightning. Wytwórnia English Electric weszła później w skład BAC, która jest obecnie częścią BAE Systems, uczestnika programu F-35. Inne rozważane nazwy maszyny to Kestrel (pustułka), Phoenix (feniks), Piasa (legendarny ptak z wierzeń indiańskich), Black Mamba (mamba czarna) i Spitfire II. Lightning II był także mianem, którym określano znajdujący się we wczesnym stadium projektowym samolot F-22 Raptor.Opis konstrukcji
Poszczególne elementy samolotu F-35 były wcześniej przetestowane przy konstruowaniu myśliwca F-22 Raptor. W porównaniu do dość śmiałej koncepcji Boeinga, F-35 wydaje się być smuklejszą jednosilnikową wersją Raptora. Dysza wylotowa Lightninga jest podobna do opracowanej dla eksperymentalnego samolotu pionowego startu i lądowania z 1976 roku, General Dynamics Model 200.Zastosowanie technologii stealth czyni Lightninga porównywalnie niewykrywalnym myśliwcem dla radarów bliskiego zasięgu pracujących w paśmie X co F-117 Nighthawk, ale technologia ta nie chroni maszyny przed wykryciem urządzeniami radiolokacyjnymi dalekiego zasięgu pracującymi w paśmie L.
Obecnie testowane samoloty F-35 zostały wyposażone w:
- niezawodną prawie bezobsługową technologię stealth
- zintegrowaną awionikę pozwalającą na zbieranie danych o sytuacji z czujników pokładowych oraz systemów zewnętrznych (np. AWACS) w celu szybkiej identyfikacji celów i niebezpieczeństw
- niski koszt obsługi maszyny
F-35A
F-35B
Zamiast rozwiązań używanych w Harrierze polegających na zastosowaniu obrotowych dysz silnika głównego i dodatkowych dysz manewrowych w F-35B zastosowano nowatorską opatentowaną przez Lockheed Martin i rozwijaną przez Rolls-Royce technologię napędzanego wałem wentylatora. Rozwiązanie to polega na zamontowaniu w środkowej części kadłuba poziomo położonego dwuwirnikowego przeciwbieżnego wentylatora napędzanego poprzez sprzęgło i przekładnię z silnika głównego maszyny. Wentylator odpowiedzialny jest za ruch pionowy maszyny, natomiast odprowadzenie spalin z dyszy głównej, poprzez specjalne obejścia, do sterowanych dysz na skrzydłach i bokach kadłuba powoduje obracanie się samolotu. W rezultacie silnik F-35B napędza dwie turbiny, nośną i napędową, spełniające te same zadania, co duża turbina Harriera, ale umożliwiając również lot z prędkościami naddźwiękowymi.
Zbudowano dwie maszyny prototypowe do testów w locie: X-35A, która później została przebudowana do wersji X-35B, oraz wyposażonej w większe skrzydła X-35C.
F-35C
Wersja F-35C dla marynarki wojennej, która ma być następcą wielozadaniowego F/A-18 Hornet wersji A, B, C i D, który zastąpił poddźwiękowe samoloty szturmowe dalekiego zasięgu A-6 Intruder i A-7 Corsair. Maszyna może również służyć jako trudno wykrywalna wersja nowego F/A-18E/F Super Hornet. F-35C posiada większe od innych wersji składane skrzydła i większe stateczniki poziome dla lepszego sterowania przy niskich prędkościach. Maszyna wyposażona jest również we wzmocnione podwozie do lądowania na lotniskowcu. Większa rozpiętość skrzydeł zapewnia większy udźwig uzbrojenia i dłuższy zasięg, dwa razy większy niż samolotu F-18C Hornet bez zbiorników dodatkowych i porównywalny do dużo cięższego Super Horneta.F-35I
Wersja F-35A dla Sił Powietrznych Izraela z modyfikacjami kokpitu i uzbrojeniem Izraelskim, pierwsze 20 maszyn dostarczonych między 2015-2017 będzie identyczne z tymi dostarczanymi do USAF, kolejne maszyny będą wyposażone w izraelskie systemy, podobnie jak miało to miejsce przy produkcji F-16I. Izrael otrzyma także, jako jedyny dotychczas kraj, dostęp do kodów źródłowych oprogramowania myśliwców.Uzbrojenie[edytuj]
- Uzbrojenie strzeleckie stanowi działko GAU-12/U kalibru 25 mm zamontowane wewnątrz kadłuba w F-35A (z zapasem 180 sztuk amunicji) lub w zasobnikach podwieszanych w F-35B i F-35C (z zapasem 220 sztuk amunicji).
- Uzbrojenie rakietowe stanowi do 6 pocisków AIM-120 AMRAAM, AIM-9X Sidewinder lub AIM-132 ASRAAM w wewnętrznych komorach amunicyjnych, lub dwa pociski powietrze-powietrze i dwa pociski powietrze-ziemia lub bomby o masie po 910 kg w wersjach F-35A i F-35C, lub po 455 kg w wersji F-35B. Broń do niszczenia celów naziemnych mogą stanowić bomby JSOW lub GBU-39 SDB (po 4 w komorze bombowej), przeciwpancerne pociski rakietowe Brimstone, bomby kasetowe, albo przeciwradarowe pociski AGM-88 HARM. Prowadzone są również prace nad przystosowaniem europejskiego pocisku MBDA Meteor do przenoszenia w komorze uzbrojenia.
- Za cenę utraty zdolności stealth można podwieszać uzbrojenie do czterech węzłów podskrzydłowych i dwóch na końcach płatów.
Broń energetyczna
Rozważa się możliwość zainstalowania broni energetycznej na pokładach samolotów F-35 Lightning, które nie posiadają wentylatora do pionowego lądowania. Przestrzeń zajmowana przez układy wentylatora to 2,8 m³, a nadmiar mocy silnika głównego pozbawionego dodatkowego obciążenia to ponad 20 MW mocy (27192 KM), która może być zamieniona na elektryczną [2][3]. Obecnie są prowadzone projekty nad laserami bojowymi opartymi o ośrodek czynny w postaci ciała stałego, oraz wysokoenergetycznymi generatorami wiązki mikrofal.Produkcja
3 czerwca 2003 roku, Departament Obrony podpisał z korporacją Lockheed Martin umowę na produkcję 17 samolotów w wersji A, w tym 14 dla United States Air Force, dwóch dla Wielkiej Brytanii oraz jednego dla Holandii. Kontrakt opiewa na produkcję początkową LRIP (Low Rate Initial Production), o wartości 2,1 mld dolarów, co wskazuje na cenę jednostkową samolotu ok. 123 mln dolarów. Umowa jest trzecią umową LRIP związaną z F-35 - na podstawie dwóch pierwszych tego typu umów, Lockheed Martin zobowiązał się do produkcji odpowiednio 6 i 8 maszyn, z których pierwszą dostarczono USAF w maju 2011 roku[4].Użytkownicy
- Królewskie Australijskie Siły Powietrzne zamówiły pierwszą transzę 14 F-35A w 2009 roku, ich dostawy powinny rozpocząć się w 2014 r. Australia planuje łącznie zakup 72 maszyn, zgrupowanych w trzech dywizjonach.
- Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne zamówiły 2 testowe F-35A, jednak ich zakup wstrzymano po protestach opozycji, która zarzucała wybór samolotu bez przeprowadzenia postępowania przetargowego. Holendrzy planują zakup 85 myśliwców.
- Siły Powietrzne Izraela zamówiły 20 F-35I, które mają być dostarczone w latach 2015-17, a ich zakup zostanie opłacony z amerykańskiej bezzwrotnej pomocy wojskowej (FMF). IAF chce do 2030 roku posiadać co najmniej 75 F-35.
- Japońskie Powietrzne Siły Samoobrony za 8 mld USD zamówiły 42 F-35A, których dostawy mają się rozpocząć w 2016 roku.[5]
- Norweskie Siły Powietrzne zamówiły 4 F-35A block III, które od 2016 mają służyć do szkolenia norweskich pilotów na terenie USA, a po 2018 r. mają rozpocząć się dostawy już do Norwegii maszyn w wersji block IV. Łącznie Norwegia chce kupić do 56 F-35A.
- Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych od 2011 roku dysponują dwoma F-35A w konfiguracji produkcyjnej, które wraz z prototypami uczestniczą w fazie testów. Łącznie USAF planuje zakup 1763 maszyn tego typu.
- Korpus Piechoty Morskiej zamierza kupić łącznie 80 F-35C (5 dywizjonów) oraz 340 F-35B. Wersje C stacjonowałyby na lotniskowcach US Navy. Ostateczna decyzja o zakupie wersji B zależy od pomyślności dalszych testów.
- Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych zakupi 260 F-35C, które dołączą do floty obecnie produkowanych 556 F/A-18E/F Super Hornet.
- Królewskie Siły Lotnicze RAF zamówiły 3 testowe F-35C. Brytyjski przegląd zbrojeń zdecydował o zamianie oryginalnie zamówionych pionowzlotów F-35B na katapultowane F-35C. Opóźniono także wprowadzenie do służby 2 lotniskowców typu Queen Elizabeth, dla których samoloty te są przeznaczone do co najmniej 2019 roku. Rewizja brytyjskich wydatków wojskowych precyzuje jedynie typ kupowanych Lightning'ów - ich liczba nie została określona. Przed rozpoczęciem cięć Brytyjczycy planowali zakup 138 F-35B, które trafiłyby zarówno do sił powietrznych RAF jak i do Królewskiej Marynarki Wojennej.
F-35 w kulturze masowej
- Myśliwiec po raz pierwszy w znaczący sposób pojawia się w filmie Szklana pułapka 4.0. Do zdjęć użyto zarówno pełnowymiarowego jak i stworzonego cyfrowo modelu.[6][7].
- Samolot został również oddany do użytku w grach Battlefield 2 ,Battlefield 3: Powrót do Karkand, ArmA 2 i Tom Clancy's H.A.W.X
| F-35 Lightning II | |
 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo |  Stany Zjednoczone |
| Producent | Lockheed Martin |
| Typ | myśliwiec wielozadaniowy |
| Załoga | 1 pilot |
| Historia | |
| Data oblotu | koniec 2006 |
| Lata produkcji | od 2003 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | 1 × Pratt & Whitney F135, turbowentylatorowy 1 × Rolls-Royce wentylator (F-35B) |
| Ciąg | 177 kN 80 kN wentylator (F-35B) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 10,65 m |
| Długość | 15,37 m |
| Wysokość | 5,28 m |
| Powierzchnia nośna | 42,7 m² |
| Masa | |
| Własna | 12000 kg |
| Użyteczna | 19000 kg |
| Startowa | 23000 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. | 1,8 Ma (1931 km/h) |
| Pułap | 15 000 m |
| Zasięg | 2222 km (wersja A i C), 1677 km (wersja B) |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 × działko GAU-12 w kadłubie (wersja A) patrz Uzbrojenie | |
Przypisy
- ↑ Airforce Technology: Obama's Strategy Dictates Aircraft Choices. (ang.)
- ↑ Fulghum, David A. "Lasers Being Developed for F-35 and AC-130." Aviation Week and Space Technology, (8 lipca 2002). Lasers. Data dostępu: 8 lutego 2006. (ang.)
- ↑ Morris, Jefferson. "Keeping Cool A Big Challenge For JSF Laser, Lockheed Martin Says." Aerospace Daily, 26 września 2002. JSF Laser. Data dostępu: 3 czerwca 2007. (ang.)
- ↑ Maciej Hypś: Pierwszy F-35 dostarczony USAF!. Konflikty.pl. [dostęp 2011-05-11].
- ↑ http://www.japantimes.co.jp/text/nn20111221a4.html
- ↑ Gray, Simon. "One-Man Riot Squad." American Cinematographer tom 88, wydanie 7, lipiec 2007. s. 32.
- ↑ Douglas, Edward. Bruce Willis Gets a Second Life! Data dostępu: 15 lipca 2007. (ang.)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz